Η χρηματοοικονομική παιδεία περιλαμβάνει τις γνώσεις και δεξιότητες που χρειάζονται για την ορθολογική διαχείριση των εισοδημάτων μας, των περιουσιακών μας στοιχείων, αλλά και των υποχρεώσεών μας. Σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή Χρηματοοικονομικής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Ανδρέα Μιλιδώνη, η χρηματοοικονομική παιδεία «είναι σημαντική για όλους, για έναν πολύ απλό λόγο: το χρήμα είναι ένα εργαλείο που αναπτύχθηκε για να διευκολύνει τις συναλλαγές μεταξύ ανθρώπων εδώ και χιλιάδες χρόνια και είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πώς να το χρησιμοποιούμε με τα ελάχιστα δυνατά λάθη». Τέτοια λάθη, συνέχισε ο ακαδημαϊκός, «πιθανόν να έχουν επιπτώσεις στη μελλοντική ευημερία μας, αλλά και στην ευημερία των εξαρτωμένων μας». Σε συνέντευξή του στον «Π», ο δρ Μιλιδώνης ανέφερε ακόμα ότι «για να χρησιμοποιούμε το χρήμα με τα ελάχιστα δυνατά λάθη, χρειάζεται κατανόηση βασικών εννοιών που επηρεάζουν την τσέπη μας, όπως τα επιτόκια, τον πληθωρισμό, την κατανάλωση, την αποταμίευση, τον δανεισμό, τη διαφοροποίηση ρίσκου και τις επενδύσεις». Ο Ανδρέας Μιλιδώνης είναι και μέλος της Ad-Hoc Επιτροπής για διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην Κύπρο.
Σε ποια ηλικία αρχίζουμε να κάνουμε τις πρώτες χρηματοοικονομικές συναλλαγές/πράξεις;
Ίσως από την ηλικία των 6-7, όταν τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν την καντίνα του δημοτικού σχολείου.
Ποια είναι η κατάλληλη ηλικία για να αρχίσει κάποιος να λαμβάνει γνώσεις στα χρηματοοικονομικά;
Στο Οντάριο του Καναδά η χρηματοοικονομική εκπαίδευση ξεκινά από την πρώτη τάξη του Δημοτικού. Στο Ηνωμένο Βασίλειο επίσης ξεκινά από το Δημοτικό. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου. Η παγκόσμια τάση για χρηματοοικονομική εκπαίδευση εντείνεται στο Γυμνάσιο και Λύκειο σε πολλές χώρες.
Ποιότητα ζωής
Τι χάνει κάποιος που δεν έχει χρηματοοικονομική παιδεία, που είναι χρηματοοικονομικά αναλφάβητος;
Θα έλεγα ότι κάποιος που κάνει πολλά λάθη χρησιμοποιώντας το χρήμα, ως αποτέλεσμα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού, αφαιρεί από τη μελλοντική ποιότητα ζωής του, ιδιαίτερα αν αυτό το άτομο έχει περιορισμένους πόρους. Να εξηγήσω τι εννοώ με ένα παράδειγμα: ας υποθέσουμε ότι ένα άτομο που λαμβάνει τον μέσο μισθό στην Κύπρο δεσμεύει 50% του μηνιαίου εισοδήματός του για τη δόση του στεγαστικού του δανείου για τα επόμενα 25 χρόνια. Μέσω της χρηματοοικονομικής παιδείας, ενημερωνόμαστε ότι το ποσοστό του μισθού μας που ενδέχεται να δεσμεύεται για την αποπληρωμή δόσεων όλων των δανείων (π.χ. λογαριασμό με όριο, πιστωτική κάρτα, δάνειο αυτοκινήτου και στεγαστικό δάνειο) δεν πρέπει να υπερβαίνει, περίπου, το ένα τρίτο του μισθού μας. Υπερβαίνοντας αυτό το όριο, το άτομο αυτό περιορίζει άλλες ευκαιρίες στις οποίες θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα χρήματά του όπως κατανάλωση και αποταμίευση.
Γιατί η συζήτηση για τον κατώτατο μισθό -που είναι αυτό το διάστημα στην επικαιρότητα- πρέπει να περιλαμβάνει και τη χρηματοοικονομική παιδεία;
Για να επωφεληθεί ο προσωπικός ή ο οικογενειακός, οικονομικός προγραμματισμός. Με άλλα λόγια: με το νοικοκύρεμα καταναλωτικών συνηθειών αυξάνονται οι πιθανότητες αποταμίευσης, έστω και ενός μικρού ποσού, για απρόβλεπτα έξοδα. Αφού σιγά-σιγά κτιστεί το λεγόμενο προσωπικό οικονομικό μαξιλαράκι ασφαλείας, τότε η αποταμίευση μπορεί να μας βοηθήσει να προγραμματίσουμε περαιτέρω εκπαίδευση που να βελτιώσει και τον μελλοντικό μισθό (επένδυση στην εκπαίδευση δηλαδή). Μπορούμε επίσης να σκεφτούμε περαιτέρω αποταμίευση που θα μας βοηθήσει να διατηρήσουμε όσο γίνεται την ποιότητα ζωής μας στα χρόνια της συνταξιοδότησης. Εν συντομία, η χρηματοοικονομική παιδεία μας βοηθά στο να μειώσουμε κάποια από τα συνηθισμένα λάθη στα οποία υποκύπτουμε στην Κύπρο: υπερκατανάλωση και ιδιαίτερα υπερδανεισμό, που συνήθως συνδέεται με στεγαστικά δάνεια πέραν των δυνατοτήτων μας.
Μαξιλαράκι ασφαλείας
Ποια η αξία της αποταμίευσης;
Η αποταμίευση επιτυγχάνεται με τη μείωση της κατανάλωσης του εισοδήματός μας. Η αποταμίευση μας εξασφαλίζει το μαξιλαράκι ασφαλείας για απρόβλεπτα έξοδα. Επιπλέον, μας βοηθά να μαζέψουμε την προκαταβολή για την αγορά ενός αυτοκινήτου ή της στέγης μας, μία προκαταβολή που είναι προαπαιτούμενη για εξασφάλιση δανείου. Συνήθως, όσο μεγαλύτερη είναι η προκαταβολή τόσο χαμηλότερο είναι το επιτόκιο που μας χρεώνουν οι τράπεζες. Τέλος, η αποταμίευση μέσω ενός συνταξιοδοτικού προϊόντος μας επιτρέπει να βλέπουμε τη συνταξιοδότησή μας με περισσότερη αισιοδοξία. Όλα τα πιο πάνω ισχύουν σε μεγαλύτερο βαθμό για τη νεότερη γενιά, που αναμένεται να έχει μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής και χαμηλότερα συνταξιοδοτικά ωφελήματα από τους σημερινούς συνταξιούχους.
Κόστος δανεισμού
Ποιες είναι οι βασικές γνώσεις που πρέπει να γνωρίζει ένας πολίτης για τον δανεισμό;
Ο δανεισμός είναι η υποθήκευση των μελλοντικών μας εισοδημάτων για άμεση χρήση τους. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιώντας σήμερα μία πιστωτική κάρτα ή χρησιμοποιώντας έναν λογαριασμό «με όριο» για την αγορά ενός προϊόντος που «είναι στη μόδα», αλλά δεν το χρειαζόμαστε πραγματικά, δεσμεύουμε μέρος του μελλοντικού μας μισθού για να το αγοράσουμε σήμερα. Με απλά λόγια, πριν χρησιμοποιήσουμε οποιαδήποτε μορφή δανεισμού, θα ήταν καλά να ρωτήσουμε τον εαυτό μας: «χρειάζομαι αυτό το προϊόν ή το επιθυμώ;». Μία άλλη σημαντική πτυχή του δανεισμού είναι το κόστος δανεισμού. Μελέτες στο εξωτερικό δείχνουν ότι η άγνοια κατανόησης του τρόπου λειτουργίας των επιτοκίων οδηγεί σε λανθασμένες αποφάσεις ιδιαίτερα σε σχέση με τον δανεισμό. Για παράδειγμα, η έννοια του ανατοκισμού μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη για ένα καταθέτη ή επενδυτή, αλλά επίσης και σημαντικό κόστος για ένα δανειολήπτη, τα οποία συνήθως υποτιμούνται. Αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές υποτιμούν την αξία της αποταμίευσης, αφού λανθασμένα θεωρούν ότι αποταμίευση λίγων ευρώ κάθε μήνα δεν θα κάνει διαφορά. Το ίδιο συμβαίνει σε μεγαλύτερο βαθμό με τον δανεισμό (τα δανειστικά επιτόκια είναι συνήθως υψηλότερα των καταθετικών), αφού ο κόσμος υποτιμά το κόστος δανεισμού και δανείζεται με μεγαλύτερη ευκολία από όση θα έπρεπε.
Σύνταξη – Κίνητρα
Γνωρίζει ο μέσος εργαζόμενος στον τόπο μας τα του συνταξιοδοτικού, τι σύνταξη θα παίρνει και τι πρέπει να κάνει ώστε να μην πέσει το βιοτικό του επίπεδο κατά την αφυπηρέτησή του;
Η εντύπωσή μου είναι ότι υπάρχουν ελλείψεις. Πολλές χώρες του κόσμου παρέχουν φορολογικές εκπτώσεις για σκοπούς αποταμίευσης για συνταξιοδοτικούς σκοπούς, αφού συνήθως ο κόσμος δεν προγραμματίζει τόσο μακριά χωρίς κρατικά κίνητρα. Δυστυχώς στην Κύπρο, αν και παρέχονται παρόμοια κίνητρα, αυτά δεν ισχύουν για περίπου 50% του εργατικού δυναμικού, αφού έχουν εισόδημα χαμηλότερο από το αφορολόγητο όριο του φόρου εισοδήματος.
Χαμηλό επίπεδο
Ποιες ομάδες πληθυσμού στην Κύπρο, έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού;
Με βάση την πιο πρόσφατη δειγματοληπτική έρευνα για τον χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό στη χώρα μας, που διενεργήθηκε από την Κεντρική Τράπεζα τής Κύπρου, το επίπεδο χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού στο νησί είναι χαμηλότερο από πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Συγκεκριμένα, το μεγαλύτερο πρόβλημα εντός της Κύπρου εντοπίζεται στη νεαρότερη γενιά (ηλικίες 18-29), στις γυναίκες, σε άτομα με χαμηλή ή καθόλου εκπαίδευση, σε άτομα με χαμηλό εισόδημα και σε άτομα που δεν είχαν επαφή με μαθήματα που σχετίζονται με οικονομικά, λογιστική και πολιτική οικονομία.
Εθνική στρατηγική
Είστε μέλος της Ad-Ηoc Επιτροπής για διαμόρφωση Εθνικής Στρατηγικής για την προώθηση της χρηματοοικονομικής παιδείας στην Κύπρο. Έχετε καταλήξει σε κάποια στρατηγική ως Επιτροπή;
Ναι, έχω την τιμή και το προνόμιο να εκπροσωπώ το Πανεπιστήμιο Κύπρου σε αυτή την Ad-Hoc Επιτροπή που δημιουργήθηκε κοντά στο τέλος του 2020. Οι συναντήσεις γίνονται τουλάχιστον μία φορά τον μήνα. Η δουλειά της Επιτροπής βασίζεται στα αποτελέσματα ερευνών σχετικά με το χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό και παιδεία που έγιναν στο εξωτερικό, αλλά φυσικά και στην Κύπρο. Έχουμε επίσης επαφή με εξωτερικούς επιστημονικούς συνεργάτες που εμπλουτίζουν με τις εμπειρίες τους από τις δικές τους χώρες τη χάραξη της δικής μας στρατηγικής. Ως επιτροπή έχουμε καταλήξει στην Εθνική Στρατηγική για την προώθηση του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού και της Χρηματοοικονομικής Παιδείας στην Κύπρο. Εντός των επόμενων εβδομάδων, οι στοιχειοθετημένες προτάσεις της Επιτροπής, βασισμένες στις προαναφερθείσες έρευνες, θα ανακοινωθούν και θα διαβιβαστούν στην εκτελεστική εξουσία. Ευελπιστούμε ότι το Υπουργικό Συμβούλιο θα υιοθετήσει τις εισηγήσεις μας για να μπορέσουμε να βελτιώσουμε το χρηματοοικονομικό αλφαβητισμό και παιδεία στην Κύπρο.
Σήμερα, τα σχολεία στην Κύπρο προετοιμάζουν καθόλου τους αυριανούς πολίτες πάνω στα χρηματοοικονομικά; Τα πανεπιστήμια;
Πριν τη δημιουργία της Ad-Hoc Επιτροπής και συγκεκριμένα τον Σεπτέμβριο του 2020, το τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου ξεκίνησε υποχρεωτικό μάθημα Χρηματοοικονομικής Εκπαίδευσης για τους φοιτητές του. Ταυτόχρονα, προσέφερε παρόμοιο επιλεγόμενο μάθημα προς όλους τους άλλους φοιτητές και φοιτήτριες του Πανεπιστημίου Κύπρου. Με χαρά αναφέρω ότι τα τμήματα του επιλεγόμενου μαθήματος είναι υπερπλήρη από τον Σεπτέμβριο του 2020 μέχρι σήμερα. Εξ όσων γνωρίζω, παρόμοιο μάθημα προσφέρεται και στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου από το 2021, ενώ παρόμοια μαθήματα προσφέρονται και από μερικά ιδιωτικά πανεπιστήμια. Σχετικά με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στην Κύπρο, το πρώτο μάθημα χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο του 2021 στο Senior School. Συγκεκριμένα, μετά από δική τους επιθυμία και μαζί με την υποστήριξη του Συνδέσμου Χρηματοοικονομικών Αναλυτών Κύπρου (CFA Society Cyprus), μας προσέγγισαν προς το τέλος του 2020 για τη δημιουργία και εισαγωγή ενός τέτοιου μαθήματος στο πρόγραμμα σπουδών τους. Μετά από παραγωγικές συναντήσεις που διήρκησαν περίπου 6 μήνες αποφασίσαμε να προσφερθεί υποχρεωτικό μάθημα στους τελειόφοιτους του σχολείου. Η λογική του υποχρεωτικού μαθήματος έχει να κάνει με τα χαμηλά επίπεδα χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού που καταγράφει η τελευταία έρευνα της Κεντρικής Τράπεζας μεταξύ ατόμων που δεν έχουν επαφή με κλάδους σχετικούς με τα οικονομικά και λογιστική. Η δομή και η ύλη του μαθήματος σχεδιάστηκε και προσφέρθηκε δωρεάν από το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Σε συνέχεια αυτής της πρωτοβουλίας, τον Οκτώβριο του 2021, πάλι σε συνεργασία με το CFA Society Cyprus, αρχίσαμε να επικοινωνούμε με τα υπόλοιπα ιδιωτικά σχολεία της Κύπρου για συνέχεια της προώθησης της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στα σχολεία. Η ανταπόκριση των ιδιωτικών σχολείων μιλά από μόνη της: μέχρι σήμερα, άλλα δέκα ιδιωτικά σχολεία, από τρεις διαφορετικές πόλεις, εκπροσωπώντας πέραν του 40% των μαθητών και μαθητριών των ιδιωτικών σχολείων της Κύπρου, με διδασκαλία τόσο στα ελληνικά όσο και στα αγγλικά, έχουν δεσμευτεί να εισάγουν χρηματοοικονομική εκπαίδευση στο πρόγραμμά τους από τον Σεπτέμβριο του 2022. Επίσης, έχουμε προγραμματισμένες συναντήσεις αλλά και συζητήσεις με τουλάχιστον άλλα δύο μεγάλα σχολεία τις επόμενες ημέρες, ενώ προσκλήσεις έχουν σταλεί και συνεχίζουν να στέλνονται σε άλλα σχολεία. Μπορείτε να ακολουθήσετε όλες τις εξελίξεις στο twitter μέσω του hashtag #χρηματοοικονομική_παιδεία. Είμαι αισιόδοξος ότι σύντομα θα ακολουθήσει παρόμοια πρωτοβουλία και στα δημόσια σχολεία.
Κράτη μέλη της ΕΕ έχουν μάθημα χρηματοοικονομικών στα σχολεία;
Ναι, υπάρχουν κράτη μέλη που έχουν εισάγει τη χρηματοοικονομική εκπαίδευση στα σχολεία. Επίσης, τουλάχιστον 25 πολιτείες των ΗΠΑ έχουν νομοθετήσει εντός του 2021 για την ανάγκη εισαγωγής χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης στα Γυμνάσια. Όπως καταλαβαίνετε, η τάση υπέρ της χρηματοοικονομικής παιδείας δεν είναι κυπριακή, αλλά γενικότερη. Επιπρόσθετα, πολλές άλλες χώρες είτε ανακοίνωσαν πρόσφατα ή θα ανακοινώσουν σύντομα την εθνική τους στρατηγική για τη χρηματοοικονομική παιδεία.
