Όπως είδαμε και στο προηγούμενο άρθρο μας για την Συμπεριφορική Οικονομία, τις περισσότερες αποφάσεις στην ζωή μας τις παίρνουμε σε κλάσματα δευτερολέπτου, βασιζόμενοι κυρίως στις εμπειρίες, τις προκαταλήψεις και το ένστικτο μας. Και τις περισσότερες φορές δεν το συνειδητοποιούμε καν, νομίζοντας ότι όλες οι αποφάσεις μας είναι ορθολογικές και μελετημένες.
Εάν έχετε δει κάποιες συνηθισμένες οπτικές ψευδαισθήσεις, θα καταλάβετε πόσο εύκολα μπορεί να ξεγελαστεί ο εγκέφαλος μας. Το κακό είναι ότι αυτό το γνωρίζουν και πολλοί άλλοι… Οι διαφημιστές, οι πωλητές, οι πολιτικοί και οι σύμβουλοι κάθε είδους, χρησιμοποιούν τις αδυναμίες του εγκεφάλου μας για να μας πείσουν να επιλέξουμε τους ίδιους, τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες τους. Και κάποιοι μπορεί μεν να έχουν καλές προθέσεις και να θέλουν πραγματικά να μας βοηθήσουν, ενώ άλλοι δυστυχώς προσπαθούν απλά να μας εξαπατήσουν.
Οι ψυχολόγοι γνωρίζουν ότι ο καλύτερος τρόπος για να ξεπεράσουμε τις συναισθηματικές μας δυσκολίες, είναι να τις αναγνωρίσουμε και να τις αντιμετωπίζουμε συνειδητά. Έτσι και οι ειδικοί της Συμπεριφορικής Οικονομίας έχουν προσδιορίσει μία σειρά από σφάλματα συμπεριφοράς, τα οποία μπορούν να μας οδηγήσουν σε λάθη διαχείρισης των χρημάτων μας. Και όσο πιο ενήμεροι είμαστε για αυτά, τόσο μειώνουμε τις πιθανότητες να κάνουμε κάποιο λάθος που θα “τσακίσει” ανεπανόρθωτα το πορτοφόλι μας.
Σφάλμα αγκύρωσης (Anchoring bias)
Όταν δυσκολευόμαστε να προσδιορίσουμε την πραγματική τιμή ή αξία ενός προϊόντος, η εύκολη λύση είναι να επικεντρωθούμε σε ένα νούμερο που γνωρίζαμε από πριν. Μπορεί να είναι η αξία που είχε πριν λίγο καιρό, ή η τιμή που πληρώσαμε για να το αποκτήσουμε. Και βασιζόμαστε στον αριθμό αυτόν για τις μελλοντικές μας προβλέψεις, ακόμα και εάν απέχει πολύ από την πραγματική αξία του προϊόντος σήμερα.
“Είχα αγοράσει αυτήν την μετοχή Χ ευρώ. ΑΠΟΚΛΕΙΕΤΑΙ να πέσει και άλλο!”
Σφάλμα διαθεσιμότητας (Availability bias)
Όποτε μας πιέζουν να πάρουμε μία απόφαση, βασιζόμαστε υπερβολικά στις πληροφορίες που ανακαλούμε άμεσα από την μνήμη μας. Και αυτό σημαίνει ότι παίρνουμε αποφάσεις κυρίως με βάση τις προσωπικές μας εμπειρίες, και αυτές από τον άμεσο κοινωνικό μας περίγυρο. Τις πιο πολλές φορές όμως, οι πληροφορίες αυτές δεν αποτελούν αντικειμενικό δείγμα του συνόλου, με αποτέλεσμα να μην τις αξιολογούμε αντικειμενικά.
“Λένε ότι τα κρυπτονομίσματα έχουν μεγάλο ρίσκο, αλλά ένας φίλος μου έβγαλε πολλά λεφτά από αυτά. Γιατί να μην δοκιμάσω και εγώ;”
Σφάλμα τυφλού σημείου (Blind spot bias)
Είναι εύκολο να δούμε τα λάθη των άλλων γύρω μας, αλλά πολύ δύσκολο να τα εντοπίσουμε στον εαυτό μας. Και μπορεί ο καθένας μας να έχει τις ιδιαιτερότητες και τις αδυναμίες του, όμως σχεδόν πάντα βρίσκουμε τρόπο να δικαιολογήσουμε τις δικές μας προκαταλήψεις, που θα θεωρούσαμε παράλογες σε κάποιον άλλον.
“Ναι, αγόρασα και εγώ ακριβό αυτοκίνητο σαν τον ξάδελφο μου. Όμως αυτός είναι απλώς σπάταλος, ενώ ΕΓΩ ξέρω τι κάνω με τα χρήματα μου!”
Σφάλμα υπερβολικών επιλογών (Choice overload)
Οι ερευνητές έχουν δει σε πειράματα πως όταν βρισκόμαστε σε μία κατάσταση με πολλές ή δύσκολες επιλογές, συχνά παραλύουμε και μένουμε αδρανείς. Οι πελάτες σε ένα κατάστημα με πολλές διαφορετικές μάρκες συνήθως ψωνίζουν λιγότερο, από αυτούς που βρίσκουν μόνο 2-3 επιλογές. Και όταν δεν καταλαβαίνουμε καμία από τις επιλογές που μας δίνονται, τότε απλά προτιμάμε να μην επιλέξουμε τίποτα, παρά να μελετήσουμε καλύτερα το πρόβλημα ή να ζητήσουμε βοήθεια.
“Πήρα μερικές προσφορές για ασφάλεια υγείας, όμως δεν καταλαβαίνω τίποτα. Άστο για άλλη φορά…”
Σφάλμα γνωστικής ασυμφωνίας (Cognitive dissonance error)
Ένα πολύ ύπουλο σφάλμα, που προκύπτει όταν ένα γεγονός έρχεται σε αντίθεση με την κοσμοθεωρία μας. Οι ψυχολόγοι έχουν διαπιστώσει πως όταν αντιμετωπίζουμε νέες πληροφορίες που έρχονται σε άμεση αντίθεση με τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας, βιώνουμε πολύ έντονα δυσάρεστα συναισθήματα. Έτσι ο εγκέφαλος μας ενστικτωδώς απορρίπτει ή παραποιεί τις πληροφορίες αυτές, αντί να προσπαθήσει να προσαρμόσει την κοσμοθεωρία μας σε αυτές. Σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα, όσα περισσότερα δεδομένα διαψεύδουν την αρχική μας πεποίθηση, τόσο πιο έντονα αντιδρούμε θεωρώντας ότι πρέπει να πολεμήσουμε τον “εχθρό” που μας απειλεί.
“Ο Χ είναι διάσημος επενδυτής, και πολύ δημοφιλής στα social media. Εννοείται ότι του εμπιστεύτηκα τις οικονομίες μου! Γιατί λένε τώρα ότι ήταν απατεώνας; Ποιος τον συκοφαντεί!;”
Σφάλμα επιβεβαίωσης (Confirmation bias)
Σε αντίθεση με την γνωστική ασυμφωνία, το σφάλμα αυτό περιγράφει την εγγενή τάση μας να εκτιμούμε περισσότερο τις πληροφορίες που επιβεβαιώνουν την άποψη μας. Με βάση τις αρχικές πεποιθήσεις μας και τις προηγούμενες επιλογές μας, επιλέγουμε ασυναίσθητα αυτές τις πληροφορίες που τις επιβεβαιώνουν, ακόμα και όταν υπάρχουν περισσότερα στοιχεία που τις διαψεύδουν. Το φαινόμενο των “echo chambers” στα κοινωνικά μέσα είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, που μας εμποδίζει να αποκτήσουμε μία πιο αντικειμενική άποψη και να διορθώσουμε τις λανθασμένες επιλογές μας.
“Όλοι οι φίλοι μου στο Facebook λένε ότι με το τάδε κόμμα θα μας πάνε σε νέα μνημόνια, θα μας κατασχέσουν τα σπίτια, και θα μας ξεπουλήσουν!”
Σφάλμα οικειότητας (Familiarity bias)
Σε αυτήν την περίπτωση, οι άνθρωποι παρασύρονται από την επιφανειακή ανάμνηση τους για κάποιο θέμα, νομίζοντας ότι το γνωρίζουν εις βάθος. Είναι πιο εύκολο να επιλέξουμε ένα προϊόν που ακούσαμε κάποτε σε μία διαφήμιση, ή διαβάσαμε σε κάποιο άρθρο, ακόμα και εάν δεν γνωρίζουμε πως λειτουργούν τα προϊόντα αυτά. Και αντί να ξοδέψουμε χρόνο σε μία πιο προσεκτική μελέτη, απλά διαλέγουμε την πιο οικεία επιλογή.
“Προτιμώ μόνο μετοχές από αμερικάνικες εταιρείες, αφού αυτές ακούω συνέχεια στις ειδήσεις.”
Σφάλμα διατύπωσης (Framing bias)
Σε αυτό το σφάλμα βασίζονται πολλοί διαφημιστές και πολιτικοί, για να ωθήσουν το ακροατήριο τους προς την επιλογή που οι ίδιοι ευνοούν. Με λίγα λόγια, περιγράφει το πως οι απαντήσεις μας σε ένα ερώτημα μπορούν να χειραγωγηθούν, από τον τρόπο που αυτό διατυπώνεται. Για παράδειγμα, σε ένα πολιτικό δημοψήφισμα οι ψηφοφόροι θα επιλέξουν πιο εύκολα την επιλογή που βρίσκεται στην κορυφή του ψηφοδελτίου, ή που έχει πιο μεγάλα γράμματα. Και όταν διαβάζουμε το φυλλάδιο ενός καταστήματος, οι προσφορές -30%, -40%, -50% μας τραβάνε την προσοχή χωρίς να σκεφτούμε καθόλου ποια ήταν η αρχική τιμή.
“Διάλεξα ένα χαρτοφυλάκιο υψηλού ρίσκου, που θα μπορούσε να έχει κέρδη μέχρι και +30%. Δεν σκέφτηκα όμως ότι θα μπορούσε και να πέσει τόσο…”
Σφάλμα του τζογαδόρου (Gambler’s fallacy)
Πόσες φορές έχετε ακούσει κάποιον να λέει: “Αυτήν την φορά θα γυρίσει η τύχη μου!” Είτε παίζει τυχερά παιχνίδια είτε στο χρηματιστήριο, ο τζογαδόρος πιστεύει ότι η τύχη του “χρωστάει” μία νίκη επειδή έχει ήδη χάσει τόσες φορές. Δυστυχώς για αυτόν όμως, οι πιθανότητες κάθε προσπάθειας του δεν επηρεάζονται από τα προηγούμενα αποτελέσματα. Και όταν παίζει ένα παιχνίδι όπου οι πιθανότητες είναι εναντίον του, είναι θέμα χρόνου να βγει οριστικά χαμένος…
“Προσπαθώ να πετύχω επιτέλους την μετοχή που θα ανέβει 500%! Που θα πάει, αυτή την φορά θα πέσω μέσα…”
Σφάλμα της “ρέντας” (Hot hand fallacy)
Και στην άλλη πλευρά του νομίσματος (χα!) έχουμε την ψευδαίσθηση ότι κάποιος που κέρδισε 4-5 φορές στην σειρά, θα συνεχίζει να το κάνει. Είτε είναι ο παίχτης μπάσκετ που έβαλε 3 τρίποντα στην σειρά, είτε ο επενδυτικός σύμβουλος που διάλεξε 3 φορές στην σειρά μετοχές που κέρδισαν, θέλουμε να πιστέψουμε ότι αυτός έχει το “καυτό χέρι”. Αργά η γρήγορα όμως θα επιστρέψει στον μέσο όρο του (mean reversion), και όσοι πίστεψαν ότι είναι ξεχωριστός θα απογοητευτούν.
“Η εταιρεία μας πετυχαίνει υπεραποδόσεις τα τελευταία 3 χρόνια, και είμαστε βέβαιοι ότι θα συνεχίσουμε έτσι και στο μέλλον!”
Ψευδαίσθηση του ελέγχου (Illusion of control)
Είναι ένα από τα πιο διαδομένα σφάλματα, αλλά και από τα πιο επικίνδυνα. Περιγράφει πως θεωρούμε ότι μπορούμε να ελέγξουμε το αποτέλεσμα ενός τυχαίου γεγονότος, βάσει κάποιας αυθαίρετης ενέργειας. Έτσι υπερεκτιμούμε τις δικές μας ικανότητες και επιλογές, και αρνούμαστε να δεχτούμε ότι κάθε τομέας της ζωής μας επηρεάζεται από τυχαίους, άγνωστους ή περίπλοκους παράγοντες. Τα γούρια, οι τυχερές συνήθειες, η αστρολογία, τα “συστήματα” στοιχημάτων και η τεχνική ανάλυση είναι μερικά μόνο παραδείγματα των μάταιων προσπαθειών μας να ελέγξουμε το άγνωστο μέλλον.
“Η καφετέρια που άνοιξα τα πάει περίφημα. Τελικά είμαι φοβερός επιχειρηματίας!”
Ψευδαίσθηση της γνώσης (Illusion of knowledge)
Μαζί με το προηγούμενο σφάλμα, έρχεται και η ψευδαίσθηση ότι γνωρίζουμε πολλά περισσότερα από ότι στην πραγματικότητα. Μπορεί να έχουμε ακουστά για πράγματα όπως οι τράπεζες, τα δάνεια, οι επιχειρήσεις και ο καπιταλισμός, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να εξηγήσουμε πως αυτά λειτουργούν. Στην πραγματικότητα οι γνώσεις που νομίζουμε ότι έχουμε, είναι απλώς υποκειμενικές απόψεις. Και όταν συγχέουμε αυτά τα δύο, οδηγούμαστε στην υπερβολική αυτοπεποίθηση, στα λογικά σφάλματα, και στις θεωρίες συνωμοσίας.
Η ψευδαίσθηση αυτή είναι γνωστή και ως φαινόμενο Dunning-Kruger, από τις μελέτες των δύο ψυχολόγων που έδειξαν ότι όσο λιγότερες γνώσεις έχει κάποιος σε ένα θέμα, τόσο περισσότερο υπερεκτιμά τις δικές του ικανότητες σε αυτό. (Κάτι σαν τους “προπονητές της εξέδρας”). Ακόμα χειρότερα, οι ίδιες μελέτες δείχνουν ότι όσο μεγαλύτερη ειδίκευση έχει κάποιος σε έναν κλάδο, τόσο περισσότερο υπερεκτιμά τις ικανότητες του σε ένα άλλο άσχετο τομέα!
“Είμαι κορυφαίος γιατρός στον τομέα μου, και έχω ήδη βγάλει πολλά χρήματα από την δουλειά μου. Πόσο δύσκολο θα είναι να τα επενδύσω μόνος μου;”
Συμπεριφορά αγέλης (Herd behavior)
Ως κοινωνικά όντα, οι άνθρωποι έχουμε την φυσική τάση να μιμούμαστε την συμπεριφορά των άλλων γύρω μας. Αυτό προέρχεται από την ανάγκη μας για κοινωνική αποδοχή, όμως μπορεί εύκολα να μας παρασύρει σε ενέργειες και επιλογές που δύσκολα θα κάναμε από μόνοι μας. Το πιο ακραίο παράδειγμα είναι η συμπεριφορά των ατόμων σε μία βίαιη διαδήλωση ή ένα αυταρχικό καθεστώς, ενώ στις επενδύσεις ο Robert Shiller έδειξε ότι το σφάλμα αυτό μπορεί να οδηγήσει σε “φούσκες” και φαινόμενα παράλογης ευφορίας, αφού οι λογικές αποφάσεις έχουν δώσει την θέση τους στην εγγενή επιθυμία των ατόμων για συμμόρφωση με την ομάδα.
“BITCOIN / TESLA / DOGE / GAMESTOP TO THE MOOOOON!!!”
Αποστροφή απώλειας (Loss aversion)
Ένας μηχανικός εγκέφαλος θα έδινε την ίδια ακριβώς βαρύτητα μεταξύ ενός κέρδους €100 και μίας ζημιάς €100. Όμως ο ανθρώπινος εγκέφαλος μας δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα, από τότε που οι πρόγονοι μας κρύβονταν από τα αρπακτικά πριν χιλιάδες χρόνια. Η διαδικασία της φυσικής επιλογής μας έδωσε έναν εγκέφαλο που απεχθάνεται μία πιθανή απώλεια, πολύ περισσότερο από ένα πιθανό κέρδος. Και έτσι οι “τρομολάγνοι” και οι προφήτες κακών νέων κρατούν αμείωτη την προσοχή μας.
Η αποστροφή απώλειας, που αποτελεί την βάση της Θεωρίας Προοπτικής, μας εμποδίζει να αξιολογήσουμε σωστά τις πιθανότητες ενός κέρδους ή μίας ζημιάς. Από την μία μας αποτρέπει από μία νέα επαγγελματική προσπάθεια ή επένδυση, που μπορεί να έχει μικρή πιθανότητα αποτυχίας. Και από την άλλη μας ωθεί να παίρνουμε υπερβολικά ρίσκα προκειμένου να αποτρέψουμε μία μικρή ζημιά.
“Δεν με νοιάζει πόσο είναι το πρόστιμο, εγώ την εφορία δεν την πληρώνω!”
Νοητική λογιστική (Mental accounting)
Όταν προσπαθούμε να διαχειριστούμε τα χρήματα μας, είναι πολύ συνηθισμένο να τα ξεχωρίζουμε ανάλογα με τις “ταμπέλες” που τους έχουμε αναθέσει. Άλλα είναι τα λεφτά για το σουπερμάρκετ, άλλα για την δόση του δανείου, και άλλα για το μεταπτυχιακό του παιδιού μας. Και όταν προκύψει κάποια έκτακτη ανάγκη, διστάζουμε να βάλουμε χέρι στα “σημαντικά” χρήματα. Η νοητική λογιστική μπορεί να είναι ένας βολικός τυφλοσούρτης, όμως συχνά μας εμποδίζει να βάλουμε σωστές προτεραιότητες και να πάρουμε τις καλύτερες αποφάσεις για το πορτοφόλι μας.
“Το ξέρω ότι πρέπει να εξοφλήσω την πιστωτική μου… όμως αυτά τα λεφτά μου μάζεψα είναι για τις οικογενειακές μας διακοπές! Ας την αφήσω απλήρωτη κάνα-δύο μήνες ακόμα…”
Σφάλμα αυτοπεποίθησης (Overconfidence error)
Το πιο διαδομένο νοητικό σφάλμα είναι η ιδέα ότι εμείς μπορούμε να τα καταφέρουμε, εκεί όπου όλοι οι άλλοι αποτυχαίνουν. Ακόμα και εάν μας δείξουν στοιχεία ότι το 82% των επενδυτών CFD χάνει χρήματα, ή ότι σε όλα τα παιχνίδια ενός καζίνο οι πιθανότητες είναι εναντίον μας, εμείς πιστεύουμε ότι αυτά τα στοιχεία δεν ισχύουν για εμάς.
Ο Daniel Kahneman χαρακτηρίζει το σφάλμα αυτό “την κινητήρια δύναμη του καπιταλισμού“, αφού η αισιοδοξία των επιχειρηματιών είναι είναι αυτή που τους ωθεί να παίρνουν ρίσκα. Όμως μπορεί να οδηγήσει σε τραγικά σφάλματα και αποτυχίες, εάν δεν συνοδεύεται από ρεαλισμό και πραγματικές ικανότητες.
“Η καφετέρια αυτή είχε τρεις προηγούμενους ιδιοκτήτες, και όλοι χρεοκόπησαν. Εγώ όμως θα τα καταφέρω μια χαρά!”
Σφάλμα σχεδιασμού (Planning fallacy)
Όποτε κάνουμε σχέδια για το μέλλον, σίγουρα δεν μας αρέσει το ενδεχόμενο να πάνε όλα στραβά. Όμως πολλοί από εμάς φτάνουν στο άλλο άκρο, και ονειρεύονται ένα πλάνο όπου τα πάντα πηγαίνουν τέλεια. Η νέα τους επιχείρηση δεν έχει κανέναν ανταγωνιστή, ο μισθός τους είναι ασφαλής και σταθερός, το επενδυτικό τους πλάνο δεν έχει καμία περίοδο πτώσης, και ποτέ δεν προκύπτουν έκτακτα έξοδα και ζημιές.
Είτε είναι η αποταμίευση ανάγκης μίας απλής οικογένειας, είτε ο προϋπολογισμός ενός μεγάλου κατασκευαστικού έργου, κάθε πλάνο πρέπει να υπολογίζει όλες τις πιθανότητες μίας αρνητικής συγκυρίας, και τους τρόπους αντιμετώπισης της.
“Σιγά τώρα, πόσα χρήματα πρέπει δηλαδή να βάλουμε στην άκρη; Λες και θα προκύψει καμία παγκόσμια πανδημία…”
Σφάλμα προσφατότητας (Recency bias)
Το πιο συνηθισμένο σφάλμα στους αρχάριους επενδυτές που μόλις πέτυχαν ένα θετικό αποτέλεσμα, είναι ότι αυτό θα συνεχιστεί για πολύ καιρό ακόμα. Από την άλλη, κανείς δεν θέλει να επενδύσει χρήματα μετά από μία παρατεταμένη περίοδο πτώσης, επειδή νομίζουν ότι η τάση αυτή δεν θα αλλάξει ποτέ. Και έτσι καταλήγουμε να αγοράζουμε στα υψηλά της αγοράς, και να ξεπουλάμε στον πάτο της. Είναι δύσκολο για τον εγκέφαλο μας να αγνοήσει τις πρόσφατες αναμνήσεις του, και να βασιστεί στα πραγματικά ιστορικά δεδομένα. Όμως αυτός είναι ο μόνος τρόπος για να σχεδιάσουμε και να τηρήσουμε ένα σωστό μακροχρόνιο πλάνο.
“Το χαρτοφυλάκιο μου ανέβηκε +22% πέρσι. Με αυτόν τον ρυθμό, σε 10 χρόνια θα βγω άνετα στην σύνταξη!”
Σφάλμα ετεροχρονισμένης γνώσης (Hindsight bias)
Όλοι νομίζουμε ότι γεγονότα όπως το χρηματιστηριακό κραχ του 2008, η Ελληνική χρεοκοπία του 2010, ή η επιτυχία των εταιρειών τεχνολογίας την περασμένη δεκαετία, είναι απόλυτα εξηγήσιμα και λογικά. Όμως πόσοι από εμάς τα είχαμε πραγματικά προβλέψει τότε;
Το σφάλμα αυτό βασίζεται στις εγγενείς ανθρώπινες τάσεις της επιλεκτικής μνήμης και της ανάγκης μας για απλές ερμηνείες. Μας κάνει να θεωρούμε ότι τα γεγονότα του παρελθόντος ήταν αυτονόητα και λίγο-πολύ τα είχαμε προβλέψει, ακόμα και εάν τότε δεν είχαμε ιδέα τι θα συμβεί. Και έτσι εάν νομίζουμε ότι κατανοούμε το παρελθόν, δεν θα το μελετήσουμε ποτέ πραγματικά, και θα επαναλάβουμε τα ίδια λάθη που κάναμε τότε.
“Πάντα το ήξερα πως η Amazon θα κυριαρχούσε στον κόσμο. Μακάρι να είχα επενδύσει σε αυτήν τότε…”
Σφάλμα αντιπροσωπευτικότητας (Representativeness bias)
Το ανθρώπινο μυαλό έχει την αξιοθαύμαστη ικανότητα να βρίσκει απαντήσεις σε προβλήματα, ακόμα και όταν δεν διαθέτει όλες τις σχετικές πληροφορίες. Κάθε φορά που βρισκόμαστε απέναντι σε μία αβέβαια κατάσταση, βασιζόμαστε στις γνώσεις μας και τις παλιότερες εμπειρίες μας, για να βρούμε γρήγορα μία πιθανή απάντηση. Είναι ένα ισχυρό εργαλείο αλλά όχι και αλάνθαστο, αφού μπορεί να παρασυρθούμε από την αρχική μας εντύπωση και να αποφύγουμε να εξετάσουμε όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες.
Το σφάλμα αντιπροσωπευτικότητας είναι η βάση για πολλά αρνητικά φαινόμενα όπως τα στερεότυπα, οι προκαταλήψεις και ο ρατσισμός. Μας κάνει να πιστέψουμε ότι εάν ένα άτομο ή ένα αντικείμενο ανήκει σε μία κατηγορία, τότε θα έχει όλα τα χαρακτηριστικά αυτής της κατηγορίας. Και έτσι είναι πολύ εύκολο να σχηματίσουμε λάθος θετική ή αρνητική εντύπωση, για κάτι ή κάποιον.
“Ο τύπος ανεβάζει κάθε μέρα βίντεο με Lamborghini, λιμουζίνες και κότερα! Έχει λέει ένα φοβερό επενδυτικό σύστημα, που τον έκανε πλούσιο σε 3 μόλις χρόνια… κάτι θα ξέρει!”
Σφάλμα σημαντικότητας (Saliency bias)
Το μυαλό μας παρασύρεται πολύ εύκολα από ακραίες και ασυνήθιστες πληροφορίες. Ένα τζάκποτ €10.000.000 μας παροτρύνει να δοκιμάσουμε την τύχη μας. Ένα αεροπορικό δυστύχημα μας τρομοκρατεί. Η νέα επενδυτική εταιρεία που πέτυχε πέρσι απόδοση +60% μας συναρπάζει. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι προγραμματισμένος να επικεντρώνει όλη την προσοχή του, σε κάθε ερέθισμα που διαφέρει από το αναμενόμενο. Και έτσι ακριβώς οι ταχυδακτυλουργοί, οι κωμικοί, οι διαφημιστές και οι πολιτικοί μας παρασύρουν.
Από την άλλη αδιαφορούμε για τις μικρές επαναλαμβανόμενες διαδικασίες, που σε βάθος χρόνου μπορεί να έχουν μεγάλες επιπτώσεις. Η δόση ενός δανείου φαίνεται μικρή μπροστά στο νέο φοβερό αυτοκίνητο που αγοράσαμε με αυτό. 1 τσιγάρο την ημέρα αυξάνει κατά 7% τις πιθανότητες καρκίνου του πνεύμονα. Μία μηνιαία αποταμίευση ή ένα βαρετό index fund μπορούν να αλλάξουν την ζωή μας μετά από 20 χρόνια. Το πρωτόγονο μυαλό μας όμως δυσκολεύεται να τα επεξεργαστεί όλα αυτά…
“Σιγά τώρα, με €50 το μήνα αποταμίευση μην αλλάξει η ζωή μου! Για να δούμε τώρα το Τζόκερ…”
Σφάλμα χαμένου κόστους (Sunk cost fallacy)
Όλοι έχουμε την ελπίδα ότι μία άτυχη προσπάθεια μας μπορεί να βελτιωθεί, εάν προσπαθήσουμε λίγο παραπάνω. Μπορεί να είναι μία επιχείρηση που δεν έχει αρκετούς πελάτες, ένα λογισμικό που δεν τρέχει όσες διορθώσεις και να κάνουμε, ή μία επένδυση που συνεχώς χάνει αξία. Σε κάθε περίπτωση όμως, νοιώθουμε άσχημα για τα χρήματα και τον κόπο που ήδη ξοδέψαμε, και ελπίζουμε ότι θα καταφέρουμε κάπως να τα “ρεφάρουμε”.
Το σφάλμα του χαμένου κόστους μας εμποδίζει να αναγνωρίσουμε μία χαμένη προοπτική, ωθώντας μας να σπαταλήσουμε και άλλα χρήματα, χρόνο ή προσπάθεια σε αυτήν. Αποτελεί την βάση για άλλα σφάλματα που είδαμε παραπάνω, όπως το σφάλμα του τζογαδόρου και η αποστροφή απώλειας. Με λίγα λόγια η άρνηση να αποδεχτούμε το λάθος μας, το κάνει όλο και χειρότερο.
“Τελικά έκανα λάθος με αυτήν την μετοχή, έχει πέσει -30%… μήπως όμως να την κρατήσω λίγο ακόμα, μπας και ανέβει; Αν την πουλήσω τώρα θα έχω χάσει οριστικά τα λεφτά μου.”
Πηγή: https://ourwallet.gr/behavioral-wallet-errors/
