Με στόχο το κεφάλαιο «αναλφαβητισμός» να τεθεί σε άλλη βάση, πιο ουσιαστική και πολύ πιο αποτελεσματική ώστε να αντιμετωπιστεί εγκαίρως χωρίς να αφήσει «κατάλοιπα» σε παιδιά, άρχισε η νέα σχολική χρονιά στη Δημοτική Εκπαίδευση. Κι αυτό διότι το υπουργείο Παιδείας στους στόχους που έχει θέσει περιέλαβε και τον έγκαιρο εντοπισμό και την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού από τις πρώτες κιόλας τάξεις των δημοτικών σχολείων αλλά και στα παιδιά της Προδημοτικής, ούτως ώστε όχι μόνο να σκιαγραφούνται οι αδυναμίες που ενδεχομένως υπάρχουν στον μαθητικό πληθυσμό αλλά να μπορεί και το ίδιο το Σύστημα να τις αντιμετωπίζει ουσιαστικά, χωρίς αυτές να διαιωνίζονται από τάξη σε τάξη.
Πέραν από τα αποτελέσματα που κάθε χρόνο προκύπτουν από τα διαγνωστικά δοκίμια που γίνονται σε μαθητές της Γ’ και της Στ’ τάξης δημοτικών σχολείων για καταγραφή της εικόνας του αναλφαβητισμού (γλωσσικού και μαθηματικού), ειδικά φέτος κρίθηκε σκόπιμο να δοθεί ακόμα μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό το ζήτημα, καθώς είναι αναμενόμενο ότι η πανδημία του κορωνοϊού, η οποία έπληξε και την εκπαίδευση, έχει αφήσει βασικά κενά σε μαθητές διαφόρων ηλικιακών ομάδων.
Όπως αναφέρει η Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας, η προώθηση του αλφαβητισμού και η στήριξη των παιδιών με αυξημένες πιθανότητες να μείνουν λειτουργικά αναλφάβητα συνδέονται τόσο με τη φιλοσοφία του δημοκρατικού και ανθρώπινου σχολείου πάνω στην οποία στηρίζονται τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα όσο και στις ολιστικές παιδαγωγικές αντιλήψεις για τη συμπεριληπτική αγωγή και εκπαίδευση.
«Η ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων ανάγνωσης-κατανόησης, γραφής-παραγωγής λόγου και μαθηματικών, αλλά και η ενίσχυση της αυτοεικόνας και της αυτοπεποίθησης των παιδιών που αντιμετωπίζουν προβλήματα αναλφαβητισμού πρέπει να αποτελούν βασική προτεραιότητα κάθε σχολείου. Η εφαρμογή αποτελεσματικών δράσεων μπορεί να συμβάλει στη σχολική επιτυχία όλων ανεξαιρέτως των παιδιών. Η πρόληψη και η εξάλειψη του λειτουργικού αναλφαβητισμού στοχεύουν και στη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού», επισημαίνει το υπουργείο, δίνοντας κατευθυντήριες γραμμές σε σχολεία και εκπαιδευτικούς για αποτελεσματική δράση.
Αναφορικά με τον χειρισμό των παιδιών που εντοπίζονται να έχουν ζητήματα με αναλφαβητισμό –όχι απαραίτητα να είναι αναλφάβητα αλλά ενδεχομένως να εμπίπτουν στις ομάδες ρίσκου, όπως ονομάζονται- η σχολική μονάδα πρέπει να ακολουθήσει συγκεκριμένη διαδικασία, μόλις ενημερωθεί για το αποτέλεσμα από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας και Αξιολόγησης του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, το οποίο διεκπεραιώνει τα διαγνωστικά δοκίμια των μαθητών.
Καταρχάς, ο διευθυντής του σχολείου πρέπει να ενημερώσει άμεσα τον κάθε επηρεαζόμενο εκπαιδευτικό ξεχωριστά, για τα παιδιά της τάξης του που ανήκουν στην ομάδα ρίσκου. Ο εκπαιδευτικός ενεργεί σύμφωνα με το σχέδιο δράσης που θα αναπτύξει η σχολική μονάδα, χρησιμοποιώντας τις κατευθυντήριες γραμμές που δίνονται από το υπουργείο. Τονίζεται ότι ο εκπαιδευτικός πρέπει να έχει υψηλές προσδοκίες για όλα τα παιδιά και να πιστεύει ότι μπορούν να βελτιωθούν και να ξεπεράσουν προβλήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε λειτουργικό αναλφαβητισμό.
Στη συνέχεια, ο διευθυντής και οι εκπαιδευτικοί καλούν στο σχολείο τους γονείς/κηδεμόνες κάθε παιδιού το οποίο ανήκει στην ομάδα ρίσκου για λειτουργικό αναλφαβητισμό και τους ενημερώνουν. Οι συναντήσεις της εκπαιδευτικής ομάδας (εκπαιδευτικός υπεύθυνος τμήματος, διευθυντής) με τους γονείς/κηδεμόνες γίνονται για κάθε παιδί ξεχωριστά.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το υπουργείο Παιδείας τονίζει σε διευθυντές και εκπαιδευτικούς ότι τα παιδιά της ομάδας ρίσκου δεν είναι αναλφάβητα, αλλά αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα αλφαβητισμού, τα οποία μπορούν να αντιμετωπιστούν. Η οποιαδήποτε αναφορά αφήνει να νοηθεί άμεσα ή έμμεσα ότι ένα παιδί είναι αναλφάβητο είναι λανθασμένη, εφόσον τα αποτελέσματα των δοκιμίων και των υπόλοιπων τεχνικών αξιολόγησης εντοπίζουν τα παιδιά με αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν προβλήματα λειτουργικού αναλφαβητισμού, μετά την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής τους εκπαίδευσης (Γ΄ Γυμνασίου). Ξεκαθαρίζεται επίσης ότι τα στοιχεία που αφορούν σε κάθε παιδί είναι εμπιστευτικά.
-Επανασύσταση Επιτροπής Λειτουργικού Αλφαβητισμού
Για την επίτευξη του στόχου που έχει τεθεί από το υπουργείο Παιδείας σχετικά με τον έγκαιρο εντοπισμό παιδιών με αυξημένες πιθανότητες να μείνουν λειτουργικά αναλφάβητα μέχρι το τέλος της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έχει επανασυσταθεί στη Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης Επιτροπή Λειτουργικού Αλφαβητισμού. Σκοπός της Επιτροπής είναι η ανάπτυξη εκπαιδευτικής πολιτικής για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του ρίσκου λειτουργικού αναλφαβητισμού και η παροχή στήριξης για σκοπούς πρόληψης, έγκαιρης παρέμβασης και διαφοροποιημένης μάθησης, για παιδιά από την Α΄ μέχρι την Στ΄ τάξη.
-Προτεραιότητα κάθε σχολείου
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση των προβλημάτων και των δυσκολιών που σχετίζονται με τον λειτουργικό αναλφαβητισμό αποτελεί κατά κύριο λόγο συλλογική ευθύνη και προτεραιότητα της σχολικής μονάδας. Ξεκαθαρίζεται στα σχολεία από το υπουργείο ότι οι προσπάθειες που καταβάλλονται προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι μεμονωμένες, σπασμωδικές και αποσπασματικές, αλλά αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σχεδιασμού και μιας ξεκάθαρης εκπαιδευτικής πολιτικής της σχολικής μονάδας. Η πολιτική αυτή λαμβάνει υπόψη τις τοπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες και ενισχύει και στηρίζει τις ενέργειες και τις προσπάθειες που καταβάλλει ο κάθε εκπαιδευτικός στην αίθουσα διδασκαλίας. Η συλλογική αυτή δέσμευση και ευθύνη σε επίπεδο σχολικής μονάδας αποτελεί μια από τις βασικές προϋποθέσεις επιτυχίας.
Μέσα στο πλαίσιο αυτής της συλλογικής ευθύνης και προσπάθειας σε επίπεδο σχολικής μονάδας, προτείνονται οι ακόλουθες ενέργειες:
-Ετοιμασία καταλόγου παιδιών που επηρεάζονται, κατά τμήμα, με ευθύνη του διευθυντή και προκαταρκτική ενημέρωση των εκπαιδευτικών και των επηρεαζόμενων γονέων/κηδεμόνων.
-Ανταλλαγή απόψεων, σε συνεδρία/ες προσωπικού, με στόχο να ετοιμαστεί ένα απλό και εφαρμόσιμο σχέδιο δράσης για αντιμετώπιση του προβλήματος. Κύρια επιδίωξη αυτού του σχεδίου δράσης θα είναι η αποτελεσματική εκπαιδευτική παρέμβαση σε επίπεδο τάξης και σχολείου για αντιμετώπιση των διαγνωσμένων προβλημάτων λειτουργικού αναλφαβητισμού. Είναι σημαντικό να αναπτυχθεί, σε κάθε σχολείο, κουλτούρα που να προωθεί τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας και την ανταπόκριση στις ανάγκες του κάθε παιδιού ξεχωριστά.
Προτεινόμενες δράσεις προς αντιμετώπιση του προβλήματος
Το σχέδιο δράσης μπορεί να περιλαμβάνει τα ακόλουθα:
-Δράσεις σε επίπεδο σχολικής μονάδας, όπως βιωματικές επιμορφωτικές δραστηριότητες σε ενδοσχολική βάση, αξιοποίηση του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για προγράμματα επιμόρφωσης προσωπικού σε ενδοσχολική βάση, για αποτελεσματική αντιμετώπιση και διαχείριση προβλημάτων λειτουργικού αναλφαβητισμού, προγραμματισμός διδασκαλιών σε επίπεδο σχολικής μονάδας και συναδελφικής αλληλοπαρατήρησης διδασκαλίας, με στόχο τον προβληματισμό, την ανταλλαγή απόψεων και καλών πρακτικών διαφοροποιημένης και εξατομικευμένης διδασκαλίας με έμφαση στην αντιμετώπιση προβλημάτων λειτουργικού αναλφαβητισμού, προγραμματισμός κοινών συναντήσεων εκπαιδευτικού-γονέων-διευθυντή ή και επηρεαζόμενου παιδιού, για συζήτηση ιδιαίτερων ατομικών περιπτώσεων και επίτευξη συμφωνίας για συνεργασία και κοινές υποβοηθητικές ενέργειες, εξασφάλιση συγκεκριμένων μέσων, βιβλίων, λογισμικού ή άλλου εξοπλισμού που κρίνεται απαραίτητος, αξιοποίηση χρόνου που μπορεί να διαθέτει η σχολική μονάδα για ατομική ή ομαδική στήριξη παιδιών που παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα λειτουργικού αναλφαβητισμού, οργάνωση άλλων δράσεων στο σχολείο που στοχεύουν στην πρόληψη τέτοιων προβλημάτων και στην προαγωγή του αλφαβητισμού (π.χ. ανάπτυξη φιλαναγνωσίας, ανάπτυξη προφορικού λόγου, ανάπτυξη γραπτού λόγου, σχεδιασμός και υλοποίηση projects), ενθάρρυνση του Συνδέσμου Γονέων για αξιοποίηση της Παγκύπριας Σχολής Γονέων, για οργάνωση διαλέξεων/βιωματικών εργαστηρίων προς τους γονείς/κηδεμόνες των παιδιών του σχολείου, σε θέματα που σχετίζονται με την πρόληψη και αντιμετώπιση του λειτουργικού αναλφαβητισμού.
Αναφορικά με τις ενέργειες που πρέπει να γίνονται στο επίπεδο της τάξης είναι, μεταξύ άλλων, ένα πρόγραμμα το οποίο θα περιλαμβάνει:
Α) Αρχική διάγνωση ιδιαίτερων δυσκολιών μάθησης, ελλείψεων και αδυναμιών κάθε παιδιού (Ελληνικά-Μαθηματικά).
Β) Διαμόρφωση συνοπτικής πρότασης με προτεινόμενους στόχους για αντιμετώπιση των δυσκολιών αυτών.
Γ) Σταδιακή υλοποίηση της πρότασης, με έμφαση στην εξατομίκευση και τη διαφοροποίηση της διδασκαλίας, στο πλαίσιο της γενικής τάξης.
Δ) Καταχώριση δειγμάτων εργασιών κάθε επηρεαζόμενου παιδιού στον ατομικό φάκελο προόδου, με βάση τα οποία θα παρακολουθείται και θα αξιολογείται η πρόοδός του.
Ε) Συνεχής συντρέχουσα-διαμορφωτική αξιολόγηση, όσον αφορά στην πρόοδο κάθε παιδιού.
ΣΤ) Τελική ετήσια συμπερασματική έκθεση προόδου για κάθε παιδί στο τέλος της σχολικής χρονιάς, η οποία θα αποτελέσει και τη βάση για συνέχιση της προσπάθειας στην επόμενη τάξη. Οι αξιολογήσεις αυτές θα είναι το σημείο εκκίνησης των ενεργειών/ δράσεων των εκπαιδευτικών που θα αναλάβουν τα επηρεαζόμενα παιδιά την επόμενη σχολική χρονιά.
Tι πρέπει να γνωρίζουν οι εκπαιδευτικοί
Το υπουργείο Παιδείας προχώρησε και στην καταγραφή των όρων που σχετίζονται με τον αναλφαβητισμό, κάνοντας τη διασαφήνισή τους στηριζόμενο στην ανάλυση που τους δόθηκε σε εγχειρίδια. Οι κυριότεροι όροι με τους οποίους έχουν να κάνουν σχολεία και εκπαιδευτικοί είναι οι ακόλουθοι:
-Λειτουργικός αλφαβητισμός: Ικανότητα του ατόμου να γράφει και να διαβάζει σε επίπεδο που να του επιτρέπει να αναπτύσσεται και να λειτουργεί μέσα στην κοινωνία, στο σπίτι, στο σχολείο και στον εργασιακό του χώρο (Έκθεση Ομάδας Υψηλού Επιπέδου της ΕΕ για τον Γραμματισμό, 2012).
-Οργανικός αναλφαβητισμός: Άγνοια γνώσης ανάγνωσης και γραφής, λόγω μη φοίτησης σε σχολείο. Λειτουργικός αναλφαβητισμός: «Έλλειψη μεγάλη ή μικρή της ικανότητας να χρησιμοποιεί το άτομο τις γνώσεις που του παρέχει η κοινωνική ζωή και να τις μεταχειρίζεται» (Μωραΐτης 2009).
-Γλωσσικός αλφαβητισμός: Οι δεξιότητες που επιτρέπουν στο άτομο να αποκωδικοποιεί και να κατανοεί τον γραπτό λόγο και, παράλληλα, να κωδικοποιεί και να παράγει γραπτό λόγο, μέσα από την κατάκτηση των μηχανισμών της ανάγνωσης και της γραφής, ώστε να διαβάζει και να γράφει προς όφελος του ιδίου και των άλλων (Παπαδόπουλος, 1997• Snow, Burns & Griffin, 1998).
-Μαθηματικός αλφαβητισμός: Η χρήση των μαθηματικών γνώσεων, ώστε το άτομο να λύει προβλήματα της καθημερινής ζωής. Περιλαμβάνει την επικοινωνία μέσω των Μαθηματικών, καθώς και την ερμηνεία γραφικών παραστάσεων που παρουσιάζουν στοιχεία ποσοτικά για να περιγράψουν ένα φαινόμενο (Kyriakides, 1999).
-Ομάδα ρίσκου λειτουργικού αναλφαβητισμού: Τα παιδιά που, σύμφωνα με τα αποτελέσματα των δοκιμίων του Κ.Ε.Ε.Α., μειονεκτούν ως προς την απόκτηση βασικών δεξιοτήτων στα Ελληνικά και στα Μαθηματικά και έχουν αυξημένες πιθανότητες για γλωσσικό και μαθηματικό αναλφαβητισμό. Διευκρινίζεται ότι κανένα παιδί δεν θεωρείται λειτουργικά αναλφάβητο προτού συμπληρώσει τη φοίτησή του σε σχολεία υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Η αποτυχία σε ορισμένες μετρήσεις ή/και η μη κατάκτηση ορισμένων βασικών δεξιοτήτων δεν είναι κατ’ ανάγκη ένδειξη ύπαρξης μεγάλης πιθανότητας να μείνει αναλφάβητο με τη συμπλήρωση της υποχρεωτικής του εκπαίδευσης. Μπορεί, ανάμεσα σε άλλα, να είναι απλά αποτέλεσμα του αργού ρυθμού ωρίμανσης ενός μαθητή (Demetriou και Kyriakides, 2006).
